ҚР Ұлттық банкі базалық мөлшерлеменің көтерілу себептерін айтты

Базалық мөлшерлемеге қатысты шешім қабылдар кезде біз сыртқы сектордағыдай ішкі экономикадағы көптеген фактордың әсерін саралаймыз. Ал, дәл қазіргі шешімге келер болсақ, мен мына ішкі факторлар әлдеқайда маңыздырақ екенін айтар едім. Біріншіден, инфляция 2021 жылдың соңында 7,5-8,5% болады деген базалық сценарийден жоғары қалыптасып жатыр. Бұл ең маңызды фактор және біздің барлық іс-әрекетеміз 2022 жылдың соңында инфляцияның 4-6% мақсатты дәлізіне кіруіне бағытталады. Екіншіден, бұл тауарлар мен қызметтерге деген сұраныстың кеңейіп жатқан факторы. Бұл қазақстандық экономиканың қалпына келудегі белсенділігі мен халық арасындағы тұтыну деңгейінің артуымен байланысты. Екінші тоқсанда үй шаруашылықтарының номиналды тұтыну шығындары 19,5%-ға дейін артты. Тез қарқын алып жатқан сұраныс ұсыныстан артып, инфляциялық процесстерді жылдамдатып отыр. Бұл тек Қазақстанда болып жатқан құбылыс емес, қазір бұндай тенденцияны әлем бойынша байқауға болады",- деді Ақылжан Баймағамбетов.

Біз инфляцияның негізгі факторларын бақылап, саралап жатырмыз және қайталап айтам, біздің іс-әрекетіміздің барлығы 2022 жылдың соңында инфляция деңгейін 4-6% дәлізіне кіргізуге бағытталады", - деді ол.

Жалпы алғанда, әлемнің көптеген елінде дәл қазір инфляциялық қысым күшейді, бұл – жаһандық тренд. Дамыған елдер сияқты, дамушы елдер де бағаның тез өсуіне тап болып отыр. Әлемдік инфляцияға қарқын берген фактор да осы – азық-түлік бағасының артуы. Ал, бізде жылдық инфляцияға әсер етіп отырған негізгі фактор ол әрине бұрынғыдай азық-түлік бағасының өсімі, қыркүйек айында ол 11,5%-ға жетті. Азық-түлікке жатпайтын тауарлардың инфляциясы 7,5%-ға, ақылы қызметтер саласындағы инфляция – 6,8% болды", - деді ол.

Бұл мәселені өткен сұхбаттарымызда да атап өттік. Дегенмен біз жағдайдың тұрақталып келе жатқанын көріп отырмыз, себебі қыркүйекте көкөніс бағасының өсімі жылдық мәнде (23,5%-ға) кідірді, әйтсе де, көрсеткіш жоғары екі таңбалы сандық мәнде қала береді. Ал, алқапта көкөніс маусымы аяқталғанын ескерсек, енді олардың бағасы көтеріледі деген қауіп те жоқ емес", - деп толықтырды ол.

Азық-түлік инфляциясының үлесі – жартысын алады, сондықтан оған мән бермеу әсте мүмкін емес. Бірақ, Сіздікі де жөн, азық-түлікке жатпайтын тауарлардың да орны бөлек. Жалпы инфляциялық қысымға тұтынушы сұранысының артуы, карантин кезінде жауапсыз қалуынан кейінге шегерілген сұраныс және халықтың шынайы табысының артуы түрткі болып отыр. Бұның барлығы карантин жеңілдегеннен кейін экономикалық белсенділіктің қалпына келуімен тікелей байланысты. Атап айтсақ, қыркүйек айында тұрмыстық заттар, киім, аяқ киім, жанар-жағармай, көмір бағаларының қымбаттауы азық-түлікке жатпайтын тауарлар инфляциясының артуына себеп болды", - деді спикер. 

Біз, сондай-ақ осы жылдың көктемінен бері халықтың да, кәсіпорындардың да инфляциялық болжамдарды еселей түскенін байқап отырмыз. Бұл фактор, негізінен, жанар-жағармайдың, электр энергиясы мен азық-түлік бағасының өсуіне ықпал етті", - деді Ақылжан Баймағамбетов.

Біздің елдегі экономикалық және инфляциялық процестер сыртқы экономикалық факторлардан тәуелсіз бола алмайды. Бұл Қазақстанның жоғарғы сыртқы сауда айналымымен байланысты (ЖІӨ шаққанда 50% шамасында). "Импорт инфляциясын" біздің сауда серіктесіміз болып отырған елдердегі инфляция жағдайына анализ жасау арқылы қарау керек. Мысалы, қыркүйек айында Еуроодақтағы жылдық инфляция 3,6%-ға жетті. Бұндай көрсеткіш 2018 жылғы қаржы дағдарысы кезінде ғана байқалған еді. Қазақстанның тағы бір ірі сауда серіктесі – Ресей. Қыркүйек айында бұл елдегі жылдық инфляция мақсатты дәлізден (4%) асып, қыркүйек айының қорытындысы бойынша 7,4%-ға жеткен", - деді ол.

Егер жалпы импорт туралы айтар болсақ, ол, сөзсіз, төлем балансына да ықпалын тигізеді. Қараша айының басында Ұлттық Банк осы жылдың 9 айындағы төлем бағасына алдын ала болжам жасап, нәтижесін жарияламақ. Алайда, қазірдің өзінде, 8 айдың қорытындысына сүйене отырып, импорт тарапынан болатын қысым әлсіремегенін айта аламыз. Өзіңіз бағалап көріңізші, 2021 жылдың 8 айында тұтыну тауарларының импорты 2020 жылмен салыстырғанда 23,9%-ға өсіп, 7,7 млрд долларды құрады. Осы көрсеткіш ішінде азық-түлікке жатпайтын тауарлар көш бастап, 29,8% өсім көрсеткен. Қазақстан ашық экономика бола тұра, ел ішінде кең көлемде тұтыну тауарларын өндірмейтіндіктен, біз ондай тауарларды шетелден импорттауға мәжбүрміз. Тиісінше, шет елдерде бұндай тауарлардың бағасы қымбаттаған кезде, ол ішкі бағаларға да айтарлықтай ықпал етері сөзсіз", - деді Ақылжан Баймағамбетов.

Базалық мөлшерлеме – біздің осы мақсатқа жету жолында қолданатын негізгі құралымыз саналады. Оның әсер ету деңгейіне қарамастан, ол біз үшін экономикада маңызды инфляциялық күтулерді қалыптастырады. Сол себепті біз елдегі инфляциялық процестерді жеделдету үшін базалық мөлшерлемені көтеру арқылы жауап беріп жатамыз. Сондай-ақ біз шешім қабылдаған кезде бірқатар факторға, соның ішінде инфляциялық ахуалды анықтайтын әлемдік және ұлттық экономиканың даму келешегіне назар аударамыз. Өзіңіз білетіндей, экономиканың қазіргі қалыпқа келу үрдісі, әсіресе, дамушы елдерде өте нәзік келеді. Кәсіпорындарда тұрақты жүргізілетін сауалнамалардың негізінде Қазақстандағы іскерлік белсенділіктің оң аймақта – 50-ден жоғары бекіп қала алмай отырғанын көріп отырмыз. Қыркүйекте іскерлік белсенділік индексі 49,8 тармақ болды. Міне, осы жағдайларда Ұлттық Банк салмақты әрі теңгерімді шешімдер қабылдайды. Соңғы үш отырыста біз базалық мөлшерлемені рет-ретімен 9%-дан 9,75%-ға дейін көтереміз. Сонымен бірге, біз осы шешімдердің әрқайсысына экономикадағы инфляцияға қарсы қысымды сақтай отырып, ақша-кредит саясатын қалыпқа келтіруді жалғастыру туралы әр шешімімізді мәлімдеме негізінде жария етіп отырамыз", - деді Ақылжан Баймағамбетов.

Сондықтан із дезинфляциялық ақша-кредит саясатын жүргізуді жалғастыра береміз. Біздің басты мақсатымыз, еске сала кеткім келеді, осы жылы инфляцияны тұрақтандыру және оны 2022 жылы 4-6% мақсатты дәлізге қайтару болып қала береді", - деп қорытындылады спикер.